<h1><center>AROUSA: Primeiro A ILLA, <br />despois o demáis</center></h1>

A cuestión do nome da Arousa é un tema que sempre foi moi debatido e comentado. Sen ir máis lonxe, en 2011 o ex alcalde Sito Vázquez chegou a facer unha proposta seria para conseguir que se cambiara o nome da Arousa eliminando o de “Illa”. O asunto chegou a ter moita sona nos medios de comunicación e dou lugar a un debate social no que a polémica non estivo ausente.

Pola nosa parte, nós non chegamos hoxe aquí có ánimo de espertar o devandito debate, pero tampouco imos obviar o que lle pertence por dereito propio á Arousa. E é que a nosa Illa ten un nome que se extendeu territorialmente a un ritmo vertixinoso, e é tanto o uso tanto do topónimo coma dos xentilicios que a Arousa quedou relegada á súa condición insular. Moi gráfico e revelador resulta o caso dos indicadores de tráfico, no que “Illa” sempre aparece resaltada e en letras máis grandes que “de Arousa”, cando en casos semellantes (e sobre todo por lóxica) debería de ocorrer ó revés. Alguén que non coñeza moito a nosa terra, incluso pode pensar que a Arousa non ten nome, debido á condición de “apelido” que conleva o nome “de Arousa”.

Téndese a pensar, equivocadamente, que o de “Arousa” parte pola Ría do mesmo nome. Pero iso é algo imposible, porque o concepto de “Ría” é moi posterior ó nome  “Arousa”. E para comprobalo, non hai mais que observar os mapas antigos. Hoxe imos facer unha pequena análise de tres dos mapas antigos máis importantes. A confeción destes mapas era un traballo moi laborioso e alongábanse anos e anos no tempo.  Como non existían fontes de información, o investigador entrevistaba á xente máis lonxeva do lugar, polo que o resultado final tiña unha gran fiabilidade.

(click na imaxe pra ampliala)

Comezamos, pois, polo máis antigo, o mapa “Gallaecia Regnum” de Gerard Mercator. Este mapa foi rematado en 1611 e, como lles dicíamos antes, non aparecen as Rías, porque era un concepto que aínda non estaba inventado. Si aparece, pola contra, o topónimo “Aroça Ylla”, así como “Villa nueva Daroça”, o que pon de manifesto que a extension do nome “Aroça” débese á existencia da Illa.

(click na imaxe pra ampliala)

Moi significativo resulta tamén o mapa de Nicolás de Fer, que data de 1708. Aquí a Arousa aparece cunha forma moi rudimentaria e nin tan sequera aparece nomeada. Pero resulta, aínda así, moi importante e revelador porque unha vez que a Illa non se nomea, o topónimo “Arousa” desaparece por completo (nunca mellor dito) do mapa, sen nin sequera aparecer como “apelido” de Vilanova.

(click na imaxe pra ampliala)

Por ultimo, temos o mapa de Tomás López, que foi rematado en 1784, no que xa se fala de “Ría de Aroza”, o cal é tamen un dato importante ó tratarse do mapa menos antigo dos tres, polo que se corrobora que a primeira Arousa de todas foi a Illa.

Outra curiosidade atopámola no caso de Vilagarcía. Seguro que si vostedes lle explican a un galego que non sexa de preto da zona, que vostede é da Illa de Arousa, el pensará inmediatamente que vostede é de Vilagarcía. Pero iso de Vilagarcía de Arousa, debe ser ben recente, pois non aparece en ningún dos tres mapas analizados.

A conclusión, en definitiva, é que a Arousa merece máis protagonismo có seu nome, en lugar de abusar da súa condición de Illa. Pero unha cousa é certa, e é que ten nos seus habitantes os mellores gardiáns do seu nome. Senón, fíxense cómo cando alguén é “de fora”, sempre se escoitará falar “da Illa”. Pero cando somos de aquí, sempre falamos “da Arousa”, con ese “a” tan longo e tan característico da nosa fala.

Ademáis sempre teremos a Historia e a memoria para poder poñer cada cousa no seu sitio e para decatarse cada día de que illas hai moitas, pero Arousa só hai unha.

(Moi documentado traballo e estupendo artigo da Irmán Pandulleira Susi Rial que xa queda gardado neste blog-arcón dos tesouros carcamáns esperando eso sí, que sexa o primeiro de moitos...) 

Se queres amplia-la información, podes ir ós seguintes artigos do blog "NA ILLA" premendo nestes links:

A illa nos mapas antigos (IV): o mapa de Domingo Fontán
A Illa nos mapas antigos (III): o mapa de Nicolás de Fer
A Illa nos mapas antigos II: o mapa de Gerard Mercator
A Illa nos mapas antigos I: o mapa de Tomás López

Ou a completísima investigación do noso benquerido Pandulleiro José Luis Pico Orjais neste post que puxo no seu blog: 

nº 52 O nome da Arousa