A
Abella de San Pedro: escarabello peludo voador, de comportamento aparentemente torpe, que eclosiona no mes de xuño, de aí o seu nome. De nome científico anoxia villosa, na Arousa é un becho tradicionalmente coñecido pola rapazada, que gusta de collelo.
Augamorta: termo de uso na ría de Arousa para referirse ás medusas.
Apeloucado: No diccionario Estraviz aparece como "facer montes coa herba", e no Xerais non aparece.
Na Arousa usámola só pra describir cando algún recipiente está cheo a rebosar, cando xa non colle nada mais dentro, que xa bota por fora.
B
Birbiricho: Variante local do bivalvo "berberecho" (cerastoderma edule)
Bolondrón: bóla grande empregada no xogo infantil das bólas. (Para léxico relacionado, ver as entradas "guá" e "pelouro").
C
Calivera: os da Arousa chámanlles así aos de Vilanova.
Chumpanacama: Insulto pra despreciar. Un chumpanacama é un ninguén.
Cochar: durmir. Tamén se usa "cocha" para aloumiñar o sono dos nenos.
Corbeiro(s): mexillóns que medran nas pedras.
Correndela: forza de xiro que adquire o trompo. Se ao largar o trompo este non baila, dise: “non me colleu escorrendela”. No diario Estraviz figura "escorrendela", mais aquí chamámoslle así)
Changüí: pequena cantidade de diñeiro que se recibe ou gaña por un traballo. Termo adaptado do inglés change. Os mariñeiros que ían ao racú cobraban as gañancias que obtiñan da pesca cada sábado. A diario recibían unha pequena parte denominada "changüí" que non entregaban na casa e quedaba para os seus gastos particulares.
D
Durmiña: Achácaselle a unha persoa que gosta de durmir. Durmiñento.
E
Enfollado: no diccionario Estraviz defínese como "recoberto con follas", no Xerais non aparece. Mais na Illa de Arousa chamámoslle enfollado ó pastel que se fai có sangue do porco. Unha especie de pudding que acostumaban facer nosas aboas, xeralmente nunha empanadeira das antigas (aquelas que eran rectangulares e tiñan aprosimadamente 4 cms. de fondo). Cando estaba feito, íanse separando anaquiños cuadrados ou rectangulares pra ilo consumindo.
Esfolfado: unha cousa que queda desfeita, sen forma. p.ex: "un ovo esfolfado", é cando ó fritir un ovo, a xema desfaise e queda feo, informe.
Esmadrasar: Verbo que se usa en expresións do tipo “Choveu a esmadrasar”, é dicir, abundantemente e por todas partes.
F
Filispín: rapidez, velocidade: p.ex: "vai a todo filispin" (vai a toda velocidade)
Furruxa/enfurruxar: cinsa, residuo das fogueiras / manchar de furruxa.
G
Geva: coloquialmente, muller, "tía". Americanismo con probable orixe de Venezuela.
L
Larada: monte de merda.
Lebeán: pulmóns dos puchos.
Leiquear: "non me leiquea": non me convence, non me gosta.
Lorchaso: Golpe propinado na caluga.
Lustrigazo: relampar / sensación de dor producida por un golpe dado cun utensilio longo e fino, pronunciado "lustrighaso".
M
Maiolo: Eran os maios que se facían na Arousa.
Mallado: perfecto, adxectivo que fai referencia ao bo resultado dunha acción. Probablemente o uso de "mallado" con este significado faga referencia ao peixe cando queda ben enganchado na malla.
Melro: Merlo (Turdus merula).
Minduiña: Outra acepción pra despreciar a alguén. Mais ben no senso de ser unha persoa con pouco peso mental, ou infantil.
Morquento: despectivamente é un merdento.
N
Nevada: Áparte das acepcións relacionadas directamente coa neve que aparecen nos diccionarios, na Arousa chamámoslle nevadas a eses chubascos ocasionais e breves que se producen algúns días, e principalmente cando acontecen con vento do norte.
Nortello: Variante carcaman de Nocello
P
Pelidar: facer o posible pra conquerir algo. "pelidar por algo" tratar de acadar un obxectivo utilizando todo tipo de medios ó alcance de un.
Piletra: pequena pedra ou lousa coa que se xoga ao "trúquel" ou ao "avión".
Pelouro: boliña pequena de metal ou vidro empregada no xogo infantil das bólas. Calificábase o seu valor en "tiradas".
Pilla: termo usado coa acepción de salgado. Em portugués tamén existe a expresión "pilha de sal" co mesmo significado. Literalmente, "pilha" é unha morea de cousas apilhadas, e probablemente recibían este nome as salinas que se explotaron na Arousa durante a Idade Media. Ex: Esta empanada está salgada coma a pilla.
Pochada: xeralmente, cando o bebé enche os cueiros, tén unha pochada. Tamén se di de algo mal feito.
R
Ratán: utilízase como adxectivo inseparable do sustantivo viño pra calificalo como malo, malísimo, un viño imbebible do avinagrado e desagradable que sabe. Exemplo: Ese fulano non ten gusto, ata bebe viño ratán.
S
Simbrillaso: Outra variante pra definir un xeito de golpe exemplar e contundente, sexa contra persoa ou cousa.
T
Tirada: valor que se lle daba ós pelouros no xogo das bolas, según a categoría adxudicada á peza. (un pelouro de cinco tiradas, ou unha bola de dúas tiradas, por ser de plástico) Cada tirada consistía en gañar unha ronda completa ó guá. (primera-trúquel-mastruquel-pie-pasodebola-guá)
Trosca: Calificativo despectivo femenino, pra indicar que a destinataria é unha muller parva, atolaxada ou ignorante, unha calamidá.
V
Valdeiro: Variante arousán pra definir "valeiro"
Verdeloro: Xeito xenuino local pra denominar ó "verderol"
Vispeiro: (ou vespeiro) brocha construída cun pau e un cacho de trapo amarrado nun extremo, utilizada para darlle carena ás embarcacións.
X
Xardoaso: fam. golpe contundente
Xavoco/a: parvo. Úsase normalmente en expresións do tipo "rir coma unha xavoca". Palabra recollida no dicionario da lingua portuguesa, e no Estraviz cunha grafía similar, "xabouco".
Xiflar: Acción de expulsar un líquido por un buratiño pequeno, pra que saia a presión, como por exemplo acontece con calquera mangueira, principalmente cando se lle tapa parcialmente a saída pra que a auga saia con mais forza.
